O θυμός, των παιδιών μας, αλλά και του παιδιού που είναι μέσα μας.
Απόσπασμα από το βιβλίο της Isabelle Filliozat "Στην καρδιά των συναισθημάτων του παιδιού".
Απόσπασμα από το βιβλίο της Isabelle Filliozat "Στην καρδιά των συναισθημάτων του παιδιού".
Πολύ μεγάλη σύγχυση βασιλεύει στον νου των περισσοτέρων σχετικά με τον θυμό και τη βία. Η βία είναι καταστροφική, ο θυμός είναι εποικοδομητικός. Δεν έχουμε το κατάλληλο λεξιλόγιο για να αποσαφηνίσουμε αυτή τη διαφορά. Η λέξη επιθετικότητα έχει εντελώς αρνητική σημασία. Διατηρώ εδώ τη λέξη "θυμός" για να ονομάσω τη εξωτερίκευση της βιόφιλης επιθετικότητας, εκείνης που είναι στην υπηρεσία της προστασίας της ζωής. Ο θυμός είναι η επιβεβαίωση του εαυτού μας απέναντι στον άλλον, διευκρίνιση των ορίων που δεν πρέπει να ξεπεραστούν, άρνηση αυτού που μας κάνει να υποφέρουμε.
Επειδή δεν ξέρουμε να χειριστούμε τον θυμό, καταφεύγουμε στη βία. Η βία διαφέρει πολύ από τον θυμό, στην πραγματικότητα είναι το εντελώς αντίθετο.
Ο θυμός μου μιλάει μόνο για μένα, για τις ανάγκες μου.
Η βία μιλάει για τον άλλο, κατηγορεί, προσπαθεί να πληγώσει, να καταστρέψει.
Νιώθω μια ανάγκη, την εκφράζω και δεν παίρνω ικανοποίηση. Αισθάνομαι τότε ένα κενό μέσα μου, μου λείπει κάτι. Νιώθω άσχημα. Η βία είναι το αποτέλεσμα μιας προσπάθειας να προστατευτώ από την ένταση των συναισθημάτων, προβάλλοντάς τα πάνω στον άλλον αποδίδοντας τη δυσφορία μου στον άλλον μέσω μιας κατηγορίας.
Όταν η δυσφορία είναι πολύ έντονη, αρχίζω να φοβάμαι ότι θα με καταστρέψει. Προσπαθώ τότε να προβάλλω στον άλλον την αίσθησή μου και τον κατηγορώ: "Είσαι κακός!" Η βία είναι στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα της απώθησης του θυμού, της ανικανότητας να αντέξουμε μέσα μας ένα μεγάλο συναισθηματικό φορτίο, μια συσσώρευση συναισθημάτων αδυναμίας, αλλά και φόβου. Αν και είναι πάντα η έκφραση μιας ανάγκης, την καλύπτει μάλλον παρά την αποκαλύπτει.
Η βία είναι μια ύστατη προσπάθεια για να κάνουμε ένα μήνυμα να ακουστεί, όμως το μήνυμα είναι τόσο παραμορφωμένο που ελάχιστοι το κατανοούν. Ποιος καταλαβαίνει τη στενοχώρια του μαθητή του λυκείου που επιτίθεται στον καθηγητή του; Ποιος καταλαβαίνει την απελπισία ενός νεαρού των προαστίων που βρίζει και κλέβει τους πλουσίους; Και οι δύο προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή πάνω σ' αυτό που βιώνουν. Λένε ότι η καθημερινότητά τους είναι ανυπόφορη. Ποιος τους ακούει;
Η αντίδραση της προβολής είναι ένας στοιχειώδης καθολικός αμυντικός μηχανισμός. Το "Είσαι κακός" δείχνει τη δυσκολία του παιδιού να υποφέρει το άγχος της απογοήτευσης. Σιγά σιγά, όταν απολαμβάνει όλης της προσοχής, του σεβασμού των επιθυμιών και των αναγκών του (και όχι της συστηματικής τους ικανοποίησης), το παιδί δεν θα έχει πια την ανάγκη να προβάλλεται πάνω τον άλλο. Θα ξέρει, γιατί θα έχει την πείρα, πως μπορεί να θυμώσει και θα του περάσει, πως δεν θα καταστραφεί από τον θυμό του, πως δεν θα καταστρέψει τον δεσμό με τους γονείς του.
Αν οι γονείς διστάζουν συχνά να ακούνε τους θυμούς, είναι επειδή τους κατατάσσουν στη δυναμική ενός παιχνιδιού εξουσίας. Ανταγωνίζονται το παιδί τους και, ξεχνώντας ότι ο δικός τους εγκέφαλος είναι πιο ανεπτυγμένος, αρχίζουν τα: "δεν κάνεις εσύ κουμάντο εδώ μέσα", "δεν θ΄αφήσω ένα πιτσιρίκι να με κάνει ό,τι θέλει..."
Επειδή κι εκείνοι δεν είχαν το δικαίωμα να εκφράσουν τον θυμό τους, η παλιά οργή παρέμεινε μέσα τους, έτοιμη να επανέλθει στην επιφάνεια, γεγονός που τους τρομοκρατεί. Πόσο μάλλον που κάτω από τον θυμό υπάρχει ο πόνος του παιδιού που υπήρξαν κάποτε, ο πόνος που δεν τους κατάλαβαν, που δεν τους άκουσαν, που δεν τους αγάπησαν.
Με το να καταστέλλουν τον θυμό του παιδιού, διατηρούν το καπάκι πάνω στα δικά τους παιδικά συναισθήματα, πάνω στο παιδί που κρύβουν μέσα τους.
Τον θυμό, εργαλείο χειρισμού της απογοήτευσης, δεν χρειάζεται να τον σβήνει κανείς, αλλά να τον βιώνει, να τον αισθάνεται μέσα του, να τον περνά.
Υπάρχουν λοιπόν οι υγιείς θυμοί, που δεν είναι βίαιοι, οι εποικοδομητικοί, και οι άτοποι θυμοί, οι υπερβολικοί, οι βίαιοι, οι καταστροφικοί. Τους πρώτους τους ακούμε, τους δεύτερους τους αποκωδικοποιούμε. Είναι όλοι σεβαστοί, γιατί όλοι υποδεικνύουν μια ανάγκη.
Επειδή δεν ξέρουμε να χειριστούμε τον θυμό, καταφεύγουμε στη βία. Η βία διαφέρει πολύ από τον θυμό, στην πραγματικότητα είναι το εντελώς αντίθετο.
Ο θυμός μου μιλάει μόνο για μένα, για τις ανάγκες μου.
Η βία μιλάει για τον άλλο, κατηγορεί, προσπαθεί να πληγώσει, να καταστρέψει.
Νιώθω μια ανάγκη, την εκφράζω και δεν παίρνω ικανοποίηση. Αισθάνομαι τότε ένα κενό μέσα μου, μου λείπει κάτι. Νιώθω άσχημα. Η βία είναι το αποτέλεσμα μιας προσπάθειας να προστατευτώ από την ένταση των συναισθημάτων, προβάλλοντάς τα πάνω στον άλλον αποδίδοντας τη δυσφορία μου στον άλλον μέσω μιας κατηγορίας.
Όταν η δυσφορία είναι πολύ έντονη, αρχίζω να φοβάμαι ότι θα με καταστρέψει. Προσπαθώ τότε να προβάλλω στον άλλον την αίσθησή μου και τον κατηγορώ: "Είσαι κακός!" Η βία είναι στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα της απώθησης του θυμού, της ανικανότητας να αντέξουμε μέσα μας ένα μεγάλο συναισθηματικό φορτίο, μια συσσώρευση συναισθημάτων αδυναμίας, αλλά και φόβου. Αν και είναι πάντα η έκφραση μιας ανάγκης, την καλύπτει μάλλον παρά την αποκαλύπτει.
Η βία είναι μια ύστατη προσπάθεια για να κάνουμε ένα μήνυμα να ακουστεί, όμως το μήνυμα είναι τόσο παραμορφωμένο που ελάχιστοι το κατανοούν. Ποιος καταλαβαίνει τη στενοχώρια του μαθητή του λυκείου που επιτίθεται στον καθηγητή του; Ποιος καταλαβαίνει την απελπισία ενός νεαρού των προαστίων που βρίζει και κλέβει τους πλουσίους; Και οι δύο προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή πάνω σ' αυτό που βιώνουν. Λένε ότι η καθημερινότητά τους είναι ανυπόφορη. Ποιος τους ακούει;
Η αντίδραση της προβολής είναι ένας στοιχειώδης καθολικός αμυντικός μηχανισμός. Το "Είσαι κακός" δείχνει τη δυσκολία του παιδιού να υποφέρει το άγχος της απογοήτευσης. Σιγά σιγά, όταν απολαμβάνει όλης της προσοχής, του σεβασμού των επιθυμιών και των αναγκών του (και όχι της συστηματικής τους ικανοποίησης), το παιδί δεν θα έχει πια την ανάγκη να προβάλλεται πάνω τον άλλο. Θα ξέρει, γιατί θα έχει την πείρα, πως μπορεί να θυμώσει και θα του περάσει, πως δεν θα καταστραφεί από τον θυμό του, πως δεν θα καταστρέψει τον δεσμό με τους γονείς του.
Αν οι γονείς διστάζουν συχνά να ακούνε τους θυμούς, είναι επειδή τους κατατάσσουν στη δυναμική ενός παιχνιδιού εξουσίας. Ανταγωνίζονται το παιδί τους και, ξεχνώντας ότι ο δικός τους εγκέφαλος είναι πιο ανεπτυγμένος, αρχίζουν τα: "δεν κάνεις εσύ κουμάντο εδώ μέσα", "δεν θ΄αφήσω ένα πιτσιρίκι να με κάνει ό,τι θέλει..."
Επειδή κι εκείνοι δεν είχαν το δικαίωμα να εκφράσουν τον θυμό τους, η παλιά οργή παρέμεινε μέσα τους, έτοιμη να επανέλθει στην επιφάνεια, γεγονός που τους τρομοκρατεί. Πόσο μάλλον που κάτω από τον θυμό υπάρχει ο πόνος του παιδιού που υπήρξαν κάποτε, ο πόνος που δεν τους κατάλαβαν, που δεν τους άκουσαν, που δεν τους αγάπησαν.
Με το να καταστέλλουν τον θυμό του παιδιού, διατηρούν το καπάκι πάνω στα δικά τους παιδικά συναισθήματα, πάνω στο παιδί που κρύβουν μέσα τους.
Τον θυμό, εργαλείο χειρισμού της απογοήτευσης, δεν χρειάζεται να τον σβήνει κανείς, αλλά να τον βιώνει, να τον αισθάνεται μέσα του, να τον περνά.
Υπάρχουν λοιπόν οι υγιείς θυμοί, που δεν είναι βίαιοι, οι εποικοδομητικοί, και οι άτοποι θυμοί, οι υπερβολικοί, οι βίαιοι, οι καταστροφικοί. Τους πρώτους τους ακούμε, τους δεύτερους τους αποκωδικοποιούμε. Είναι όλοι σεβαστοί, γιατί όλοι υποδεικνύουν μια ανάγκη.
